Текст выступления

Перевод

У нас яшчэ да гэтага часу ў шэрагу выпадкаў існуюць элементы русіфікатарскага шавішзму, высокамернага погляду з боку нават асобных членаў партьгі на беларускую культуру, на беларускую мову. Вось, напрыклад, такі выпадак, з якім я і сутыкнуўся ў Бабруйску, досыць яскрава сведчыць аб гэтым і паказвае, што нам трэба яшчэ больш уважліва чытаць і праводзіць у жыццё дырэктывы з'езда ¹ пра беларусізацыю, бо многія іх не ведаюць. Калі я на Бабруйскім актыве рабіў даклад аб вьніках пленумаў ЦК ВКП(б) і ЦК КП(б)Б ² на беларускай мове, дык некаторыя вайсковыя таварышы, запатрабавалі, каб я рабіў даклад на расійскай мове. На гэта я ім адказаў, што былі ўжо даўно прыняты пастановы з'ездаў, пленумаў і бюро ЦК КП(б)Б, якія абавязвалі ўсіх членаў КП(б)Б да 1 студзеня 1928 года вывучыць беларускую мову; гэты тэрмін прайшоў, скора ўжо будзе 1 студзеня 1929 года і таму нельга прад'яўляць патрабаванні, каб я рабіў даклад на расійскай мове. Вы ж павінны даць справаздачу перад партыяй за выкананне яе дырэктыў, а партыя так падыходзіць да гэтага пытания, што ніякіх ні паблажак, ні ўступак нікому даваць не будзе. Кожны член КП(б)Б павінен гаварыць па-беларуску як можа, і няма чаго сароміцца беларускай мовы; нельга глядзець на яе высокамерна. I вось, калі я так адказаў, дык гэтыя таварышы заявілі: «Не будзеш рабіць даклад на расійскай мове, дык мы пойдзем са сходу». Я адказаў ім на гэта: «З богам, Параска, калі людзі таропяцца, не будзем затрымліваць, а, можа, нават дапаможам вам і з партыі выйсці». Што ж вы думаеце? Некалькі таварышаў вайсковых праз некалькі хвілін пакінулі сход.

А6 вылазках расійскага шавінізму

Што гэта значыць? Гэты факт сведчыць, што частка таварышаў няўважліва адносіцца да нацыянальнай палітыкі партьгі. I, безумоўна, такіх таварьппаў у нас ёсць нямала і ў грамадскіх арганізацыях. Безумоўна, асаблівасці працы для многіх вайсковых таварышаў такія, што ім не так легка прыстасавацца адразу да ўмоў БССР у сэнсе нацыянальнай палітыкі: яны часта прымушаны пераязджать з аднаго месца ў другое, шмат з іх тут нядаўна жывуць. На ўсё гэта можна зрабіць некаторую "скідку", калі можна так выказацца. Але ні адзін камуніст у БССР, на якой бы пасадзе ён не працаваў, не вызваляецца ад абавязку вывучыць беларускую мову. I калі б вайсковыя таварышы, якія прапанавалі мне зрабіць даклад на расійскай мове, паставілі б такое пытанне без абструкцыі, дык яго нельга было б разглядаць як праяву расійскага шавінізму. Але яны паставілі пыганне ўльтыматыўна, дайшлі да абструкцыі (пакінулі сход), а гэта ўжо чысцейшага характару русіфікатарскі шавінізм. Я тады папрасіў начпалітаддзела корпуса, каб партыйная арганізацыя рэагавала на такі выпадак. I вось мне ўжо ўчора прыслалі выпіску з пастановы карпусной партканферэнцьгі, якая гэты выпадак разглядзела спецыяльна. Тэкст яе наступны:
«.7-я партконференция N-го стрелкового корпуса, заслушав внеочередную информацию тов. Корявого аб антипартийном поведении некоторых партийцев из военной организации на собрании партактива во время доклада тов. Галодеда об итогах ноябрьских пленумов ЦКВКП(б) и ЦККП(б)Б, находит:

1)            требование части партийцев записками и выкриками с мест сделать доклад на русском языке вместо белорусского и, наконец, несмотря на разъяснение, что изложение доклада на белорусском языке есть выполнение ряда решений съездов КП(б)Б, пленумов и бюро ЦК, демонстративный уход их с собрания партактива, является непартийным поступком, каковой категорически осуждает и рассматривает как проявление великодержавного шовинизма и серьезное нарушение партдисциплины;

2)            Наряду с этим партконференция считает, что подобный случай, а также имевшие место и ранее, объясняются слабой постановкой работы в партийных организациях, непониманием отдельными партийцами национальной политики партии, практического осуществления ее в БССР и трудностей ее проведения в условиях многонациональной БССР [...]

Исходя из вышеизложенного, партийная конференция считает необходимым поставить данный поступок партийцев на обсуждение партийной организации в целях привлечения внимания всех партийных организаций к вопросам национальной политики нашей партии, выявления недочетов национальной работы в частях и в особенности белорусизации, работы с белорусами, вынесения единодушного осуждения данного факта и привлечения к партийной ответственности виновных товарищей».

Лічу, што карпусная партканферэнцыя паступiла правільна, адразу ж адмежаваўшыся ад тэндэнцый, якія выявіліся ў паасобных членаў вайсковай арганізацыі. Паставіўшы пъгганне рубам, правільна ацаніла, што гэта ёсць праяўленне вялікадзяржаўнага шавінізму, які павінен быць строга асуджаны.

Палітычная абструкцыя беларускага шавінізму

А вось другі выпадак, які гаворыць аб наяўнасці ў нас ухілу ў бок беларускага шавінізму.

Я маю на ўвазе ліст трох студэнгаў ³ і тэатральную дыскусію ⁴ . Гэ-тьш выпадкі паказваюць, шго мы далека не пазбаўлены і ад тэндэнцьгі да беларускага шавінізму, гэта адваротны бок аднаго і таго ж медаля, адна го і таго ж ухілу. У першым выпадку, які меў месца ў Бабруйску, мы сутыкнуліся з палітычнай абструкцыяй вялікадзяржаўнага шавінізму, а у другім вьшадку, мы маем палітычную абструкцыю беларускага шавінізму, які праз галаву партыі і адпаведных грамадскіх арганізацый пачаў крычаць аб «заціску беларусаў» і г. д. Я не думаю гэтым сказать, што ў справе правядзення беларусізацыі ва ўсіх нашых установах, у тым ліку і ў БДУ, усе абстаіць добра і што няма недарэчнасцей і недагляду. Факты падыходу з «халадком» да беларусізацыі, ёсць. Але з гэтага ні ў якім вьшадку не вынікае, што з поваду розных недарэчнасцей у правядзенні беларусізацыі трэба даходзіць да палітычнай абструкцыі. Вось чаму я і схільны паказаныя два вьшадкі раўняць адзін з другім. Яны аднолькава адбіваюць наяўнасць ухілаў у бок шавінізму. Толькі ў першым вьшадку - гэта ўхіл вялікадеяржаўнага шавінізму, а ў другім - беларускага. Адрозніваюцца яны адзін ад другога не па сваей сутнасці, а толькі формамі: у першым вьшадку паступак зрабілі самі партыйцы, а у другім - два партыйцы разам з беспартийным. Такія члены партыі забываюць, што ў іх ёсць партыйныя арганізацыі, ёсць партыйны камітэт.

(Голас з месца: «Трэба напомніцъ!»).

Ці трэба разумець так, што з беспартыйнай масай наогул не трэба мець ніякай справы? Не, так разумець нельга, члены партыі могуць і павінны трымаць сувязь з беспартийнымі рабочымі і сялянамі, з працоўнай інтэлігенцыяй. Але сувязі гэтыя патрэбны для таго, каб весці за партыяй беспартыйных, выхоўваць іх у духу пралетарскай ідэалогіі, не падпадаць самім пад уплыў часткі несавецкі настроеных элементаў. Памятаць, што аўтары «Ліста», пра які я гавару, павінны адкрыта прызнаць свае памылкі.

Найбольш характерным у пытанні з лістом трох пісьменнікаў з'яўляецца тое (што мне не зусім зразумела), як гэта камуністы-пісьменнікі (Александровіч і Зарэцкі) папаліся на вудачку нацыянал-дэмакратызму? Бо гэтыя таварышы, асабліва Александровіч, у сваіх творах дагэтуль адбівалі менавіта пралетарскую ідэалогію. Як жа здарылася, што яны трапілі на вудачку шавіністаў і далі сябе скарыстаць нацыянал-дэмакратьмным элементам і тым самым аказаліся ахвярай ціску шавінізму?

(Голас з месца: «Апрацавалі іх!»).

Па-мойму, гэта азначае, што напор буржуазна-капіталістычных эле-ментаў, напор нацыянал-дэмакратызму настолькі цісне на паасобных членаў партыі і на паасобныя праслойкі партыі, што цягне за сабой нават і такіх таварьппаў, які мелі немалыя перспектывы у сваім правільным, вьггрыманым росце і якія дагэтуль нядрэнна раслі. Мне думаецца, што ім трэба адкрыта прызнаць свае памылкі.

НАРБ. Ф. 701. Воп. 1. Спр. 89. Л. 2-7.

У нас еще до сих пор в ряде случаев существуют элементы русификаторского шовинизма, высокомерного взгляда со стороны даже отдельных членов партия на белорусскую культуру, на белорусский язык. Вот, например, такой случай, с которым я и столкнулся в Бобруйске, достаточно красноречиво свидетельствует об этом и показывает, что нам нужно еще более внимательно читать и проводить в жизнь директивы съезда ¹ о белорусизации, ведь многие их не знают. Когда я на Бобруйском активе делал доклад о решениях пленумов ЦК ВКП (б) и ЦК КП (б) Б ² на белорусском языке, то некоторые военные товарищи, потребовали, чтобы я делал доклад на русском языке. На это я им ответил, что были уже давно приняты постановления съездов, пленумов и бюро ЦК КП (б) Б, которые обязывали всех членов КП (б) до 1 января 1928 года изучить белорусский язык; этот срок прошел, скоро будет 1 января 1929 года и поэтому нельзя предъявлять требования, чтобы я делал доклад на русском языке. Вы же должны отчитаться перед партией за выполнение ее директив, а партия так подходит к этому вопросу, что никаких ни поблажек, ни уступок никому давать не будет. Каждый член КП (б) Б должен говорить по-белорусски как может, и нечего стыдиться белорусского языка; нельзя смотреть на нее высокомерно. И вот, когда я так ответил, то эти товарищи заявили: «Не будешь делать доклад на русском языке, то мы пойдем с собрания». Я ответил им на это: «С богом, Шура, когда люди торопятся, не будем задерживать, а, может, даже поможем вам и с партии выйти ». Что же вы думаете? Несколько товарищей военных через несколько минут покинули собрание.

О вылазках российского шовинизма

Что это значит? Этот факт свидетельствует, что часть товарищей невнимательно относится к национальной политики партии. И, безусловно, таких товарищей у нас есть немало и в общественных организациях. Безусловно, особенности работы для многих армейских товарищей такие, что им не так легко приспособиться сразу к условиям БССР в смысле национальной политики: они часто принужден пераязжать из одного места в другое, многие из них здесь недавно живут. На все это можно сделать некоторую "скидку", если можно так выразиться. Но ни один коммунист в БССР, на какой бы должности он не работал, не освобождается от обязанности выучить белорусский язык. I если бы военные товарищи, которые предложили мне сделать доклад на русском языке, поставили бы такой вопрос без обструкции, то его нельзя было бы рассматривать как проявление российского шовинизма. Но они поставили пыганне ультимативно, дошли до обструкции (покинули собрание), а это уже более чистого характера русификаторских шовинизм. Я тогда попросил начпалитаддела корпуса, чтобы партийная организация реагировала на такой случай. И вот мне уже вчера прислали выписку из постановления корпусной партконференции, которая этот случай рассмотрела специально. Текст ее следующий:
«.7-я партконференция N-го стрелкового корпуса, заслушав внеочередную информацию тов. Корявого аб антипартийном поведении некоторых партийцев из военной организации на собрании партактива во время доклада тов. Галодеда об итогах ноябрьских пленумов ЦКВКП(б) и ЦККП(б)Б, находит:

1)            требование части партийцев записками и выкриками с мест сделать доклад на русском языке вместо белорусского и, наконец, несмотря на разъяснение, что изложение доклада на белорусском языке есть выполнение ряда решений съездов КП(б)Б, пленумов и бюро ЦК, демонстративный уход их с собрания партактива, является непартийным поступком, каковой категорически осуждает и рассматривает как проявление великодержавного шовинизма и серьезное нарушение партдисциплины;

2)            Наряду с этим партконференция считает, что подобный случай, а также имевшие место и ранее, объясняются слабой постановкой работы в партийных организациях, непониманием отдельными партийцами национальной политики партии, практического осуществления ее в БССР и трудностей ее проведения в условиях многонациональной БССР [...]

Исходя из вышеизложенного, партийная конференция считает необходимым поставить данный поступок партийцев на обсуждение партийной организации в целях привлечения внимания всех партийных организаций к вопросам национальной политики нашей партии, выявления недочетов национальной работы в частях и в особенности белорусизации, работы с белорусами, вынесения единодушного осуждения данного факта и привлечения к партийной ответственности виновных товарищей».

Считаю, что КОРПУСНАЯ партконференция поступила правильно, сразу же отмежевавшись от тенденций, которые проявились в отдельных членов военной организации. Поставив вопрос ребром, правильно оценила, что это есть проявление великодержавного шовинизма, который должен быть строго осужден.

Политическая обструкция белорусского шовинизма

А вот второй случай, который говорит о наличии у нас уклона в сторону белорусского шовинизма.

Я имею в виду письмо трех студентов ³ и театральную дискуссию. ⁴ Эти случаи показывают, что мы далеко не избавлены и от тенденции к белорусскому шовинизму, это оборотная сторона одного и того же медали, одного и того же уклона. В первом случае, который имел место в Бобруйске, мы столкнулись с политической обструкцией великодержавного шовинизма, а во втором случае, мы имеем политическую обструкцию белорусского шовинизма, который через голову партии и соответствующих общественных организаций начал кричать о «зажиме белорусов» и т.д. Я не думаю этим сказать, что в деле проведения белорусизации во всех наших учреждениях, в том числе и в БГУ, все обстоит хорошо и что нет нелепостей и недосмотра. Факты подхода с «холодоком» к белорусизации, есть. Но из этого ни в коем случае не следует, что по поводу разных нелепостей в проведении белорусизации нужно доходить до политической обструкции. Вот почему я и склонен указанные два случая равнять друг с другом. Они одинаково отражают наличие уклонов в сторону шовинизма. Только в первом случае - это уклон великодержавного шовинизма, а во втором - белорусского. Отличаются они друг от друга не по своей сущности, а лишь формами: в первом случае поступок сделали сами партийцы, а во втором - два партийца вместе с беспартийным. Такие члены партии забывают, что у них есть партийные организации, есть партийный комитет.

(Голос с места: «Нужно напомницъ!").

Надо ли понимать так, что с беспартийной массой вообще не нужно иметь никакого дела? Нет, так понимать нельзя, члены партии могут и должны держать связь с беспартийными рабочими и крестьянами, с трудовой интеллигенцией. Но связи эти нужны для того, чтобы вести за партией беспартийных, воспитывать их в духе пролетарской идеологии, не подпадать самим под влияние части несоветски настроенных элементов. Помнить, что авторы «Письма», о котором я говорю, должны открыто признать свои ошибки.

Наиболее характерным в вопросе с письмом трех писателей является то (что мне не совсем понятно), как это коммунисты-писатели (Александрович и Зарецкий) попались на удочку национал-демократизма? Ведь эти товарищи, особенно Александрович, в своих произведениях доселе отражали именно пролетарскую идеологию. Как же случилось, что они попали на удочку шовинистов и дали себя использовать национал-демократическим элементам и тем самым оказались жертвой давления шовинизма?

(Голос с места: «обработали их!").

По-моему, это означает, что напор буржуазно-капиталистических элементов, напор национал-демократизма настолько давит на отдельных членов партии и на отдельные прослойки партии, что влечет за собой даже и таких товарищей, которые имели немалые перспективы в своем правильном росте и которые до сих пор неплохо росли. Мне думается, что им нужно открыто признать свои ошибки.

НАРБ. Ф. 701. Воп. 1. Спр. 89. Л. 2-7.

Текст выдержек из протокола

Перевод

Прысутнічаюць:

тт. Александровіч і Зарэцкі.

Прадстаўнікі:

сакратар к-ву БДУ - т. Карась; бюро яч. КП(б)Б педфака т. Пятровіч; сакратар фракцыі праўлення БДУ - т. Каранеўскі.

1)            Канстатаваць правільную  палітычную  лінію  партыйнай арганізацыі БДУ ў правядзенш нацыянальнай палітьжі партыі, а таксама нармальны ход беларусізацьгі БДУ і налічча, нягледзячы на паасобныя недахопы, шэрага дасягненняў у гэтай галіне.

2)            Канстатаваць наяўнасць антыпартыйнага,  палітычна-шкоднага ўчынку з боку тт. Александровіча і Зарэцкага (Касянкова), які вызначыўся ў апеляцыі і няправільнай інфармацыі савецкай грамадскасці праз друк аб адсутнасці ўмоў для заняткаў беларускіх пісьменнікаў у БДУ, дэманстрацыйны выхад з універсітэта аўтараў ліста замест таго, каб у сценах яго весці змаганне з паасобнымі адмоўнымі з'явішчамі ў жыцці БДУ і, у прыватнасці, з такімі выпадкамі, як змяшчэнне «фрагменгаў», ігнараванне нізавых партыйных і прафсаюзных арганізацый у выпраўленні памылак рэдкалегіі насценгазеты «Кузня асветы»; адбітак, фактам падачы ліста, правых нацыянал-дэмакратычных, дробнабуржуазных настрояў няўстойлівай часткі студэнцтва, у прыватнасці, студэнтаў-пісьменнікаў.

3)            Канставаць наяўнасць сярод студэнцтва педфака паасобных выпадкаў адхіленняў ад правільнай бальшавіцкай лініі ўправядзеннінацпалітыкі - праяўленне беларускага нацыяналізму, яўрэйскага, польскага шавінізму, рэзкая вылазка расійскага шавінізму ў насценгазеце ў выглядзе «фрагментаў», якія былі грубыя па форме і не маглі служыць выхаваўчай мэтай; абасобленнасці некаторых студэнтаў-пісьменнікаў ад агульнай масы студэнтаў, няўцягнутасць у грамадскую працу, пгго абвастрыла ў некаторай меры ўзаемаадносіны паміж паасобнымі гру-памі студэнцтва, але ні ў якай меры не парушыла нармальнага ходу палітычнага і акадэмічнага жыцця педфака і правядзення бела-русізацыі.

4)            Недастатковасць мерапрыемстваў з боку бюро ячэйкі і бюро калектыву ў барацьбе з паасобнымі небяспечнымі з'явішчамі ў жыцці студэнцтва, адсутнасць палітычнай ацэнкі фельетона «Фрагменты» перад іх друкаваннем і няцвёрдасць лініі ў выпраўленні памылак рэдкалегіі.

5)            Адзначаючы вялікую палітычную шкоднасць зробленага антыпартыйнага ўчынку з боку тт. Зарэцкага і Александровіча, але прымаючы пад увагу прызнанне імі сваіх палітычных памылак, абвясціць тт. Зарэцкаму і Александровічу суровую вымову. Адмяніць пастанову Фрунзенскага РК аб выключэнні т. Зарэцкага з партыі і Кастрычнікавага РК - аб працягненні [партыйнага] стажу т. Александровічу.

6)            Указаць бюро калектыву і фракцыі праўлення БДУ на неабходнасць узмацнення працы сярод студэнцтва па інтэрнацыянальньім выхаванні, не неабходнасць большай цвердасці ў барацьбе з праяўленнямі ўсялякага роду шавінізму, а таксама з усялякага роду адхіленнямі ад правільнай лініі партыі ў нацпалітыцы.

Партийным арганізацыям БДУ болып шырока ўцягваць студэнцтва ў грамадскую працу.

Старшыня ЦКК КП(б)Б Калнін

НАРБ. Ф. 15-п. Воп. 22. Спр. 93. Л. 1-2.

Присутствуют:

тт. Александрович и Зарецкий.

Представители:

секретарь к-ву БГУ - т. Карась; бюро яч. КП (б) Б педфака т. Петрович; секретарь фракции правления БГУ - т. Кореневский.

1) констатировать правильную политическую линию партийной организации БГУ в производстве национальной политики партии, а также нормальный ход беларусизации БГУ и наличия, несмотря на отдельные недостатки, ряда достижений в этой области.

2) констатировать наличие антипартийного, политически вредного поступка со стороны тт. Александровича и Зарецкого (Косенкова), который отличился в апелляции и неправильном информировании советской общественности через печать об отсутствии условий для занятий белорусских писателей в БГУ, демонстрационный выход из университета авторов письма вместо того, чтобы в стенах его вести борьбу с раздельными отрицательными явлением в жизни БГУ и, в частности, с такими случаями, как помещение «фрагментов», игнорирования низовых партийных и профсоюзных организаций в исправлении ошибок редколлегии стенгазеты «Кузница просвещения»; отпечаток, фактом подачи письма, правых национал-демократических, мелкобуржуазных настроений неустойчивой части студенчества, в частности, студентов-писателей.

3) констатировать наличие среди студенчества педфака отдельных случаев отклонений от правильной большевистской линии в проведении нацполитики - проявление белорусского национализма, еврейского, польского шовинизма, резкая вылазка российского шовинизма в стенгазете в виде «фрагментов», которые были грубые по форме и не могли служить воспитательной цели; обособленности некоторых студентов-писателей от общей массы студентов, невтянутость в общественную работу, что обострило в некоторой мере взаимоотношения между отдельными группами студенчества, но ни в коей мере не нарушило нормального хода политической и академической жизни педфака и проведения белорусизации.

4) Недостаточность мероприятий со стороны бюро ячейки и бюро коллектива в борьбе с отдельными опасными явлением в жизни студенчества, отсутствие политической оценки фельетона «Фрагменты» перед их печатанием и нетвердость линии в исправлении ошибок редколлегии.

5) Отмечая большую политическую вредность сделанного антипартийного поступка со стороны тт. Зарецкого и Александровича, но принимая во внимание признание ими своих политических ошибок, объявить тт. Зарецкому и Александрович строгий выговор. Отменить постановление Фрунзенского РК об исключении т. Зарецкого из партии и Октябрьского РК - о продлении [партийного] стажа т.Александровича.

6) Указать бюро коллектива и фракции правления БГУ на необходимость усиления работы среди студенчества по интернациональному воспитанию, не необходимость большей жесткости в борьбе с проявлениями всякого рода шовинизма, а также всякого рода отклонениями от правильной линии партии в нацполитике.

Партийным организациям БГУ больше широко вовлекать студенчество в общественную работу.

Председатель ЦКК КП (б) Б Калнин

НАРБ. Ф. 15-п. Воп. 22. Спр. 93. Л. 1-2.

Текст заключения от составителей сборника

Перевод

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Дакументы і матэрыялы партыйных, савецкіх органаў, Нацкамісіі пры ЦВК БССР аб палітыцы беларусізацыі і асаблівасцях яе ажыц-цяўлення ў рэспубліцы ў 1920-я гады дазваляюць зрабіць шэраг вывадаў:

1)            Беларусізацыя ў 1920-я гады праводзілася на партыйна-дзяржаўным узроўні. Рашэнні, якія вызначалі яе прызначэнне, накірункі, змест, формы і метады вырашэння тых ці іншых практычных пытанняў, прымаліся ў вышэйшых партыйных інстанцыях (ЦК КП(б)Б) і органах дзяржаўнай улады (ЦВК, СНК БССР). Выкананне   іх   пад   адпаведным   кантролем   ускладалася   на ніжэйстаячыя партыйныя органы  і арганізацыі,  органы дзяржаўнага кіравання, установы навукі, адукацыі, асветы, культуры, на прэсу і выдавецтвы, выкладчыкаў ВНУ і настаўнікаў, творчую інтэлігенцыю.  На  патрэбы беларусізацыі, яе  арганізацыйнае, кадравае забеспячэнне, навуковую і вучэбную літаратуру выдаткоўваліся фінансавыя сродкі, хаця памеры іх былі абмежаваны станам эканомікі тагачаснай дзяржавы.

2)            У  распрацоўцы   моўнай   палітыкі,   вырашэнні   праблем збліжэння літаратурнай і народнай мовы, стварэнні беларускай палітычнай, навуковай, вайсковай і іншай тэрміналогіі цяжка пераацаніць ролю Інстытута беларускай культуры, якую ён выконваў з першых дзён свайго існавання. Вядучыя пазіцыі ў падрыхтоўцы нацыянальных кадраў займаў, пераадольваючы немалое супраціўленне з боку дэнацыяналізаванай часткі выкладчыкаў, Беларускі  дзяржаўны  універсітэт.   Значную  работу  па  беларусізацыі вяла Горацкая сельскагаспадарчая акадэмія. Яе выпускнікі неслі атрыманыя веды у масы сельскага насельніцтва рэспублікі.   Асабліва   вялікая   нагрузка   клалася   на   Народны камісарыят асветы БССР, усю сістэму адукацыйных, асветных, выдавецкіх і іншых устаноў, якія ў яе ўваходзілі.

3)            Арганізуючым, кантралюючым, метадычным цэнтрам беларусізацыі з'яўлялася Камісія па нацыянальнай палітыцы пры ЦВК БССР. Аналагічныя камісіі функцыянавалі пры выканкомах акруговых Саветаў і ў шэрагу раёнаў. Камісія па нацыянальнай палітыцы пры ЦВК БССР была пастаянна дзеючым органам. Галоўная ўвага ёю і аркуговымі камісіямі звярталася на праверку

выканання дырэктыў і  мерапрыемстваў па ажыццяўленні нацпалітыкі   ў рэспубліцы.

4)            Асабліва важнае значэнне надавалася пераводу на беларускую мову дзейнасці наркаматаў, ведамстваў, устаноў, якія былі найбольш блізкімі да шырокіх пластоў беларускага насельніцтва. Пры гэтым па-за ўвагай не заставаліся жыхары іншых нацыянальнасцей, якія жылі ў БССР (яўрэі, палякі, латышы, рускія і інш.). За вядзенне прапагандысцка-агітацыйнай і асветнай працы на іх мовах адказвалі нацыянальныя бюро пры ЦК КП(б)Б. На нацыянальных   мовах   працаваў   цэлы   шэраг   сельскіх   Саветаў (польскія, яўрэйскія, латышскія, нямецкія).

5)            Вакол ідэі нацыянальнага беларускага адраджэння гуртаваліся вядомыя ў той час дзяржаўныя і грамадскія дзеячы, відныя вучоныя, літаратары, асветнікі, краязнаўцы, шырокі нізавы актыў настаўнікаў і культасветработнікаў. Шмат увагі ажыццяўленню беларусізацыі надавал! Старшыня ЦБК БССР А. Р. Чарвякоў; адказныя сакратары ЦВК - старшыні Нацкамісіі пры ЦБК Д. С. Чарнушэвіч і А. I. Хацкевіч; нарком асветы БССР, старшыня Інстытута беларускай культуры, затым прэзідэнт Беларускай акадэміі навук У. М. Ігнатоўскі;  нарком асветы БССР А. В. Баліцкі;  пісьменнік, дзяржаўны і грамадскі дзеяч 3. X. Жылуновіч; многія іншыя парты йныя, дзяржаўныя дзеячы, навукоўцы, пісьменнікі.

6)            Беларусізацыя праводзілася паслядоўна, паэтапна, па пэўнай сістэме. Пасля завяршэння перыяду рэалізацыі цэлай сукупнасці арганізацыйна-агітацыйных мерапрыемстваў надышоў час шырокай практычнай працы ў гушчыні народных мае, ахопу беларусізацыяй побыту і культуры народа. Тэты этап, аднак, быў адміністрацыйна перарваны падчас абвешчанага ў СССР у 1929 годзе «крутога павароту ва ўсёй палітыцы». ЁН змяніў накіраванасць і нацыянальнай палітыкі. Для беларусізацыі гэта азначала змену яе ўзыходзячай лініі на зыходзячую, што прывяло ў сярэдзіне 1930-х гадоў да яе фактычнага згортвання.

Такім чынам, як падрыхтоўка, так і правядзенне беларусізацыі былі працэсам, які свядома накіроўваўся КП(б)Б і ўрадам БССР з улікам карэнных інтарэсаў беларусаў і ўсіх пра-жываючых на тэрыторыі рэспублікі нацыянальнасцей. Менавіта гэта прынесла значныя дасягненні. Станоўчы вопыт беларусізацыі ў 1920-я гады пры творчым падыходзе да яго выкарыстання, на наш пошляд, складальнікаў зборніка, можа прынесці карысць і ў наш час - у незалежнай Рэспубліцы Беларусь.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

Документы и материалы партийных, советских органов, Нацкомиссии при ЦИК БССР о политике белорусизации и особенностях ее осу-цявлення в республике в 1920-е годы позволяют сделать ряд выводов:

1) Белорусизация в 1920-е годы проводилась на партийно-государственном уровне. Решения, которые определяли ее назначение, направления, содержание, формы и методы решения тех или иных практических вопросов, принимались в высших партийных инстанциях (ЦК КП (б) Б) и органах государственной власти (ЦИК, СНК БССР). Исполнение их под соответствующим контролем возлагалось на нижестоящие партийные органы и организации, органы государственного управления, учреждения науки, образования, просвещения, культуры, на прессу и издательства, преподавателей вузов и учителей, творческую интеллигенцию. На нужды белорусизации, ее организационное, кадровое обеспечение, научную и учебную литературу расходовались финансовые средства, хотя размеры их были ограничены состоянием экономики тогдашней государства.

2) В разработке языковой политики, решении проблем сближения литературного и народного языка, создания белорусской политической, научной, военной и другой терминологии трудно переоценить роль Института белорусской культуры, которую он исполнял с первых дней своего существования. Ведущие позиции в подготовке национальных кадров занимал, преодолевая немалое сопротивление со стороны денационализированная части преподавателей, Белорусский государственный университет. Значительную работу по белорусизации вела Горецкая сельскохозяйственная академия. Ее выпускники несли полученные знания в массы сельского населения республики. Особенно большая нагрузка ложилась на Народный комиссариат просвещения БССР, всю систему образовательных, просветительских, издательских и других учреждений, которые в нее входили.

3) организующим, контролирующим, методическим центром белорусизации являлась Комиссия по национальной политике при ЦИК БССР. Аналогичные комиссии функционировали при исполкомах окружных Советов и в ряде районов. Комиссия по национальной политике при ЦИК БССР была постоянно действующим органом. Главное внимание ею и окружными комиссиями обращалось на проверку

выполнения директив и мероприятий по осуществлению нацполитики в республике.

4) Особо важное значение придавалось переводу на белорусский язык деятельности наркоматов, ведомств, учреждений, которые были наиболее близкими к широким слоям белорусского населения. При этом без внимания не оставались жители других национальностей, живших в БССР (евреи, поляки, латыши, русские и др.).. За ведение пропагандистско-агитационной и просветительской работы на их языках отвечали национальные бюро при ЦК КП (б) Б. На национальных языках работал целый ряд сельских Советов (польские, еврейские, латышские, немецкие).

5) Вокруг идеи национального белорусского возрождения группировались известные в то время государственные и общественные деятели, видные ученые, литераторы, просветители, краеведы, широкий низовой актив учителей и культпросветработников. Много внимания осуществлению белорусизации уделял Председатель ЦБК БССР А. Г. Червяков; ответственные секретари ЦИК - председателя Нацкомиссии при ЦБК Д. С. Чернушевич и А. И. Хацкевич; нарком просвещения БССР, председатель Института белорусским культуры, затем президент Белорусского академии наук В. М. Игнатовский; нарком просвещения БССР А. В. Балицкий; писатель, государственный и общественный деятель третьего X. Жилунович; многие другие партийные, государственные деятели, ученые, писатели.

6) Белорусизация проводилась последовательно, поэтапно, по определенной системе. После завершения периода реализации целой совокупности организационно-агитационных мероприятий пришло время широкой практической работы в гуще народных масс, охвата белорусизацией быта и культуры народа. Текущий этап, однако, был административно прерван во время объявленного в СССР в 1929 году «крутого поворота во всей политике". ОН изменил направленность и национальной политики. Для белорусизации это означало смену ее восходящей линии на нисходящие, что привело в середине 1930-х годов до ее фактического свертывания.

Таким образом, как подготовка, так и проведение белорусизации были процессом, который сознательно направлялся КП (б) Б и правительством БССР с учетом коренных интересов белорусов и всех проживающих на территории республики национальностей. Именно это принесло значительные достижения. Положительный опыт белорусизации в 1920-е годы при творческом подходе к его использованию, на наш взгляд, составителей сборника, может принести пользу и в наше время - в независимой Республике Беларусь.

Примечания от составителей

Перевод

1 Маецца на ўвазе пастанова XI з'езда КП(б)Б (22-29 лістапада 1927 г.) «Аб выніках нацыянальна-культурнага будаўніцтва і палітыка-асветнай работы да дзесяцігоддзя Кастрычніцкай рэвалюцыі».

1  Имеется в виду постановление XI съезда КП (б) Б (22-29 ноября 1927 г.) «О результатах национально-культурного строительства и политико-просветительной работы к десятилетию Октябрьской революции».

Вернуться к тексту

2 Пленум ЦК ВКП(б) (16-24 лістапада 1928 г.) разглядаў пытанні: аб кантрольных лічбах народнай гаспадаркі на 1928/29 год; аб працы ў вёсцы ў сувязі з задачамі ўзняцця земляробства і інш. Вынікі яго абмяркоўваліся на аб'яднаным пленуме ЦК і ЦКК КП(б)Б (28 лістапада - 1 снежня 1928 г.). На парадку дня стаялі таксама пытанні і «Аб задачах партыйных арганізацый у перавыбарнай кампаніі Саветаў»; пьгганні XII з'езда КП(б)Б. У сувязі з адкліканнем у распараджэнне ЦК ВКП(б) В. Кнорына першым сакратаром ЦК КП(б)Б на пленуме быў абраны Я. Б. Гамарнік.

2 Пленум ЦК ВКП (б) (16-24 ноября 1928 г.) рассматривал вопросы: о контрольных цифрах народного хозяйства на 1928/29 год; о работе в деревне в связи с задачами поднятия земледелия и др.. Результаты его обсуждались на объединенном пленуме ЦК и ЦКК КП (б) Б (28 ноября - 1 декабря 1928 г.). На повестке дня стояли также вопросы и «О задачах партийных организаций в перевыборной компании Советов»; вопросы XII съезда КП (б) Б. в связи с отзывом в распоряжение ЦК ВКП (б) В. Кнорина первым секретарем ЦК КП (б) Б на пленуме был избран Я. Б. Гамарник.

Вернуться к тексту

3 На ўвазе маецца ліог маладых пісьменнікаў-студэнтаў БДУ Андрэя Александровіча (кандидат у члены КП(б)Б), Алеся Дудара (беспартийны) і Міхася Зарэцкага (член КП(б)Б) у газету «Савецкая Беларусь» з пратэстам супраць праяу антыбеларусізацыі ва універсітэце.

3 Имеется ввиду письмо молодых писателей-студентов БГУ Андрея Александровича (кандидат в члены КП (б) Б), Алеся Дудара (беспартийны) и Михася Зарецкого (член КП (б) Б) в газету «Советская Белоруссия» с протестом против проявлений антибелорусизацыи в университете.

Вернуться к тексту

4 У цэнтры дыскусіі, пачатай артыкуламі паэта і тэатралънага крытыка Тодара Глыбоцкага (А. Дудара, А. А. Дайлідовіча) аб спектаклях Першага Беларускага дзяржаунага тэатра (БДТ-1) на старонках «Савецкай Беларусі» 11 і 13 лістапада 1928 г., стаяла пытанне аб шляхах развіцця беларускай драматургіі. Пункт гледжання Т. Глыбоцкага, які адстойваў шлях нацыянальнай самабытнасці, падтрымаў, хаця і з агаворкамі, кіраўнік Галоўнага ўпраўлення па справах мастацтва пры СНК БССР, кандыдат у члены ЦК КП(б)Б 3. X. Жылуновіч. Гэтую праблему на прыкладзе працы Белдзяржкіно і яго тэматычных планаў узняў на старонках «Савецкай Беларусі» і пісьменнік М. Я. Зарэцкі. Публікацыі Т. Глыбоцкага, 3. X  Жылуновіча і М. Я. Зарэцкага былі падвергнуты крытыцы ў газеце «Звязда», якая абвінаваціла ініцыятараў дыскусіі ў працягванні беларускага шавінізму, скажэнні формулы I. В Сталіна аб нацыянальнай культуры і проціпастаўленні ей «тэорыі беларускай самабытнасці». Па ўказанні ЦК КП(б)Б далейшае разгортванне дыскусіі, якая атрымала назву «тэатральнай», было спынена. У пастанове бюро ЦК КП(б)Б ад 17 снежня 1928 г. «Аб вышках дыскусіі па тэатральных пытаннях» паказвалася на яскравае праяўленне ў дыскусіі нацыянал-дэмакратычных тэндэнцый. што, па думцы бюро, сведчыла пра наяўнасць у культурным будаўніцтве ў рэспубліцы правай небяспекі.

4 В центре дискуссии, начатой статьями поэта и театрального критика Тодора Глубокского (А. Дудара, А. А. Дайлидовича) о спектаклях Первого Белорусского государственного театра (БДТ-1) на страницах «Советской Белоруссии» 11 и 13 ноября 1928 г., стоял вопрос о путях развития белорусского драматургии. Точка зрения Т. Глубокского, который отстаивал путь национальной самобытности, поддержал, хотя и с оговорками, руководитель Главного управления по делам искусств при СНК БССР, кандидат в члены ЦК КП (б) Б  З. X. Жилунович. Эту проблему на примере работы Белгоскино и его тематических планов поднял на страницах «Советской Белоруссии» и писатель М. Е. Зарецкий. Публикации Т. Глубокского, 3. X Жилуновича и М. Е. Зарецкого были подвергнуты критике в газете "Звязда", которая обвинила инициаторов дискуссии в продолжении белорусского шовинизма, искажения формулы И. В Сталина о национальной культуре и противопоставлении ей «теории белорусского самобытности». По указанию ЦК КП (б) дальнейшее развертывание дискуссии, которая получила название «театральной», было прекращено. В постановлении бюро ЦК КП (б) Б от 17 декабря 1928 г. "О вышках дискуссии по театральных вопросах» указывалось на яркое проявление в дискуссии национал-демократических тенденций, что, по мнению бюро, свидетельствовало о наличии в культурном строительстве в республике правой опасности.

Вернуться к тексту